॥ वन्दे मातरम ॥

बंकिमचंद्र चॅटर्जी यांनी इ.स. १८८२ मध्ये प्रकाशित केलेल्या त्यांच्या आनंदमठ या कादंबरीमध्ये 'वन्दे मातरम' हे गीत लिहिले होते. भारताच्या इतिहासात 'वन्दे मातरम' चे एक विशेष स्थान आहे. भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात इंग्रजांची सत्ता उलथून टाकण्याच्या एकाच ध्येयांनी भारून गेलेल्या स्वातंत्र्य सैनिकांसाठी 'वन्दे मातरम' हे प्रेरणागीत होते.
हि रचना बंकिमचंद्र चॅटर्जी यांनी इ.स. १८७६ ला केली होती, पण आनंदमठ या पुस्तकातून 'वन्दे मातरम' पहिल्यांदा प्रकाशित झालं.

वन्दे मातरम स्वातंत्र्य संग्रामातील मुख्य ब्रीद होते, ज्याच्या केवळ उच्चारानी स्वातंत्र्याची भावना अधिक तीव्र होत असे. अनेक मोर्चे, प्रभात फेऱ्या यातून हे गीत गायले जावू लागले. लोकांमध्ये 'वन्दे मातरम' चा इतका प्रभाव होता कि इंग्रजांनी दूरगामी धोका लक्षात घेवून 'वन्दे मातरम' च्या सार्वजनिक घोषणेवर काहीकाळ बंदी आणली होती.

या गीतावरून ते लिहिल्यापासून ते अगदी २००६ पर्यंत अनेक वेळा वाद झाले. स्वातंत्र्यपूर्वीपासून ते अगदी आजपर्यंत आपल्या राजकारण्यांनी आपल्या संकुचित फायद्यासाठी आणि मतांच्या राजकारणासाठी अनेक गोष्टींचे तुकडे केले, यात या प्रेरक गीताचे देखील तुकडे केले गेले.

भारत स्वतंत्र झाल्यावर भारतीय संविधानानी या 'वन्दे मातरम'च्या पहिल्या कडव्यास "राष्ट्रीयगान" असा दर्जा दिला आणि रवींद्रनाथ टागोर लिखित "जन गण मन" हे आपले राष्ट्रगीत झाले.

याच्या स्मरणार्थ आणि येणाऱ्या ६३व्या स्वातंत्र्य दिनाच्या निमित्तानी संपूर्ण 'वन्दे मातरम' याठिकाणी प्रदर्शित करतो आहे.

वन्दे मातरम्

सुजलां सुफलां मलयजशीतलाम्
शस्यशामलां मातरम् ।
शुभ्रज्योत्स्नापुलकितयामिनीं
फुल्लकुसुमितद्रुमदलशोभिनीं
सुहासिनीं सुमधुर भाषिणीं
सुखदां वरदां मातरम् ।। १ ।। वन्दे मातरम् ।

कोटि-कोटि-कण्ठ-कल-कल-निनाद-कराले
कोटि-कोटि-भुजैर्धृत-खरकरवाले,
अबला केन मा एत बले ।
बहुबलधारिणीं नमामि तारिणीं
रिपुदलवारिणीं मातरम् ।। २ ।। वन्दे मातरम् ।

तुमि विद्या, तुमि धर्म
तुमि हृदि, तुमि मर्म
त्वं हि प्राणा: शरीरे
बाहुते तुमि मा शक्ति,
हृदये तुमि मा भक्ति,
तोमारई प्रतिमा गडि
मन्दिरे-मन्दिरे मातरम् ।। ३ ।। वन्दे मातरम् ।

त्वं हि दुर्गा दशप्रहरणधारिणी
कमला कमलदलविहारिणी
वाणी विद्यादायिनी, नमामि त्वाम्
नमामि कमलां अमलां अतुलां
सुजलां सुफलां मातरम् ।। ४ ।। वन्दे मातरम् ।

श्यामलां सरलां सुस्मितां भूषितां
धरणीं भरणीं मातरम् ।। ५ ।। वन्दे मातरम् ।।